Kragujevac, grad na Lepenici, negdašnja srpska prestonica, ima veoma burnu prošlost. Kad ga je knez Miloš Obrenović 1818. godine učinio prestonicom vazalne Kneževine Srbije, premeštajući u njega svoje središte iz rudničkog sela Crnuće zaostala turska palanka počinje da napreduje.
Tada je Kragujevac imao svega 193 kuće i 378 poreskih glava. Šabac i Užice bili su veće varoši, sa po 12.000 duša, dok je Beograd u to vreme imao oko 18.000 stanovnika. Pored leve obale Lepenice knez Miloš je podigao dvor, koji se sastojao od četiri glavne i nekoliko sporednih zgrada.
Jedna od tih zgrada, takozvani Amidžin konak, i
danas postoji i u njega je smešten Narodni muzej.
Vuku Karadžiću Kragujevac ima da
zahvali što je prvi u Srbiji, 1833 godine, dobio gimnaziju. To je,
ustvari, bila Velika škola, koja je 1830. godine osnovana u
Beogradu, pa tri godine kasnije premeštena u Kragujevac.
Kao prestonica Miloševe Srbije
Kragujevac je igrao istaknutu ulogu u političkom i kulturnom životu bezmalo do kraja 19 veka, čak i
onda kada je prestonica premeštena u Beograd.
U njemu su održavane narodne skupštine i donošene najvažnije odluke za srpski narod. Godine 1830. i 1833. na skupštinama su objavljeni hatišerifi, a dve godine kasnije donet je "Sretenjski ustav", prvi slobodouman ustav u Srbiji.
Na skupštini 1876. godine, održanoj u Kragujevcu, donesena je odluka da se zarati sa Turskom, a dve godine kasnije, u porti stare crkve, skupština je prihvatila Berlinski ugovor, čime je nezavisnost srpske države bila zagarantovana i utvrđena.
U njemu su održavane narodne skupštine i donošene najvažnije odluke za srpski narod. Godine 1830. i 1833. na skupštinama su objavljeni hatišerifi, a dve godine kasnije donet je "Sretenjski ustav", prvi slobodouman ustav u Srbiji.
Na skupštini 1876. godine, održanoj u Kragujevcu, donesena je odluka da se zarati sa Turskom, a dve godine kasnije, u porti stare crkve, skupština je prihvatila Berlinski ugovor, čime je nezavisnost srpske države bila zagarantovana i utvrđena.
Kragujevac je imao čak i svoju
skupštinsku zgradu, u porti stare crkve, koja je i danas sačuvana.
Beograde, uzalud ti hvala, kad je tebi Kragujevac glava
Mnoge slobodoumne ideje nicale su u
Kragujevcu. Tu je i Svetozar Marković za vreme kratkotrajnog
boravka, našao plodno tle za rad. Pod uticajem Svetozarevih ideja,
njegove pristalice su 1876. godine preuzele opštinsku vlast i ulicama
Kragujevca u povorci nosile crveni barjak na kome je pisalo
"Samouprava". Ova demonstracija nazvana je "crveno
barjače".
Pored gimnazije, Kragujevac je prvi u
Srbiji imao pozorište, štampariju, vojnu muziku,
galeriju slika i još neke značajne kulturne institucije.
Kulturni procvat počeo je tridesetih
godina prošlog veka. Pozorište je osnovao Joakim Vujić i prvu
pretstavu dao za učesnike Sretenjske skupštine, 1835 godine. Godinu
dana ranije, 5. januara, u Kragujevcu su ugledale svet "Novine
srbske", prve novine u Srbiji.
Osnivanjem Topolivnice, godine 1853, u
kragujevačku čaršiju se uselila nova snaga, koja će dati izraziti
pečat u daljem životu grada. Kragujevački proletarijat je bio na
čelu borbe naprednih snaga i njemu u prvom redu treba zahvaliti što
je Kragujevac prvi u Srbiji, godine 1903, poslao u skupštinu
socijalističkog poslanika dr Mihaila Ilića.
"Crveni Kragujevac" - tako su grad nazivali pretstavnici buržoazije zbog njegove revolucionarne radničke klase i mnogobrojnih borbenih akcija.
"Crveni Kragujevac" - tako su grad nazivali pretstavnici buržoazije zbog njegove revolucionarne radničke klase i mnogobrojnih borbenih akcija.
Kao istaknuti politički i kulturni centar Srbije tokom 19 veka, Kragujevac je najneposrednije osećao bilo narodnog života i svaka akcija preduzimana u njemu nailazila je na širok odjek. Ne bez razloga u to vreme u narodu se pevalo:
"Beograde, uzalud ti hvala, kad je tebi Kragujevac glava".
Najveća tragedija u njegovoj burnoj
istoriji zadesila je ovaj grad u poslednjem ratu. Kragujevac nikad
neće zaboraviti 21. oktobar 1941. godine. Tog dana sedam hiljada
njegovih građana, intelektualaca, radnika, učenika, streljano je na
blagim padinama Erdogličkog i Sušičkog potoka.
Sedam hiljada ubijeno je za samo sedam časova.
Neprijatelj nije oprostio Kragujevčanima njihovu čežnju za slobodom.
Sedam hiljada ubijeno je za samo sedam časova.
Neprijatelj nije oprostio Kragujevčanima njihovu čežnju za slobodom.
Ali ovaj grad neće zaboraviti ni 21. oktobar 1944. Tačno tri godine posle najtragičnijeg dana u njegovoj
istoriji jedinice Narodnooslobodilačke vojske oslobodile su
Kragujevac. Zato je 21. oktobar dvostruko značajan datum u njegovoj
istoriji.
Sa slobodom koju je donela
Narodnooslobodilačka vojska došao je i novi život. Kragujevac je
dočekao oslobođenje sa svega dva industriska preduzeća, a sada ih
ima 18. Danas je to privredni, kulturni i zdravstveni centar
Šumadije, sa snažnom industrijom i razgranatom mrežom škola,
prosvetnih i zdravstvenih ustanova.
Grad danas broji 45.000 stanovnika.
U njemu je zaposleno oko 17.000 radnika, 10.000 učenika posećuje 17 škola. Posle oslobođenja dobio je Višu pedagošku, Srednju tehničku školu za lekarske pomoćnike i Višu tehničku školu.
U njemu je zaposleno oko 17.000 radnika, 10.000 učenika posećuje 17 škola. Posle oslobođenja dobio je Višu pedagošku, Srednju tehničku školu za lekarske pomoćnike i Višu tehničku školu.
Tako Kragujevac u punom procvatu
dočekuje svoja dva oktobra.
Napisao: Radoslav Jovanović (Ilustrovana, 1959.)
 |
| Kragujevac 1941: Nemci odvode narod na streljanje (foto: znaci.net) |
